पत्रकारिताको प्रयोगात्मक पक्ष

आमसञ्चार तथा पत्रकारितालाई राज्यको चौथो अंगका रूपमा लिइन्छ । पत्रकारिता समाजको अत्यन्तै महत्त्वपर्ूण्ा क्षेत्र हो, जसले जहिले पनि र जहाँ पनि सामाजिक उत्तरदायित्वको भूमिका बोकेको हुन्छ । समयको अन्तराल सँगसँगै जसरी विश्वमा पत्रकारिता एवं आमसञ्चारको विकास हुँदै गयो । त्यसको प्रभाव नेपालमा पनि नआउने त कुरै भएन ।

तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणाले आफ्नो एक बर्सर्ेेामो युरोप विशेषतः बेलायत भ्रमण सकी नेपाल र्फकदा तत्कालीन बेलायतकी महारानी भिक्टोरियाले उपहारस्वरूप दिएको प्रेस -जसलाई नेपाल त्याएपछि 'गिद्धेप्रेस' नामाकरण गरियो) बाट नेपालमा पत्रकारिता एवं आमसञ्चारको ढोका खोलियो । जुन र जस्तो प्रकारले राणाकालीन परिवेशमा पत्रकारिता हर्ुर्कियो र यसले आमजनतामा जसरी सेवा गर्‍यो, ००७ सालको प्रजातन्त्र आगमनपश्चात् ०१७ सालसम्मको समयले ल्याएको स्वतन्त्रता र पत्रकारिताको सामाजिक उत्तरदायित्वको भूमिकालाई राम्रैसँग मूल्यांकन गरिनर्पर्छ ।

तत्कालीन राजा महेन्द्रको पञ्चायती व्यवस्था र यसको तीसबर्सर्ेेनरंकुशताले आज नेपाली पत्रकारितालाई पुर्‍याएको असर इतिहाससामु जीवितै छ । तत्पश्चात् २०४६ सालको जनआन्दोलनले सिर्जना गरेको प्रजातान्त्रिक मूल्य र मान्यताकाबीच जुन किसिमको उत्साह र परिवर्तनकारी अभ्यास आयो, त्यसले पत्रकारिताको धरातलमा नयाँ किसिमको अनुभूति एवं अभ्यास थप्यो ।

पत्रकारिता पर्चाकारिता हुन हुँदैन । आमसञ्चारका पिता भनेर चिनिने डेनिस मेक्वेलले भनेजस्तै हालको आमपाठक वा दर्शक अथवा श्रोता विगतमा चित्रित गरिएजस्ता निष्त्रि

अहिलेको समाचार ग्रहण गर्ने आममान्छे हरेक वर्गको, विचारको, स्तर फरक भएको र मन नपर्ने सामग्री आएमा तुरुन्तै अस्वीकार गर्ने खालको छ । तर्सथ, पत्रकारिताको अभ्यास प्रजातन्त्रको पुनरागमनपश्चात् जुन र जस्तो किसिमले भयो, त्यो चित्तबुझदो छैन । 'पहिला ज्ञान, अनि काम, त्यसपछि मात्र नाम सँगसँगै दाम कमाम' भन्ने बूढापाकाको लोकोक्तिको अभाव आमपत्रकारिता जगत्मा अद्यावधि छँदै छ ।

हामीकहाँ सुरु भएको एक शताब्दी लामो प्रेसले नयाँ समय र युगमा नयाँ काँचुली फर्ेर्नु पर्छ । गाली गरेको समाचार दिएर अर्कोलाई फेरि अर्को गाली गर्न उक्साउने कि गलत र सही छुटयाउने भन्ने सवालको अनुभूति गराउनर्ुपर्छ । प्रत्येक बिहानीले दिनको संकेत र्गर्दछ । प्रत्येक पल समाजलाई विकसित परिवर्तन चाहिएको छ । विकसित परिवर्तन हावामा ढुंगा हानेर आउँदैन, न अरूलाई गाली गरेर आउँछ । यो त केवल आफूले दिएको सत्यतथ्य सूचनाले मात्र ल्याउँछ, परिपक्वता एवं सामाजिक उत्तरदायित्वको भूमिकाले मात्रै उपयुक्त विचार जन्मन्छ । प्रजातन्त्रको पुनरागमनपश्चात् नेपालमा हालसम्मका विकास भएका पत्रपत्रिकाको संख्या हजारौं छ । सयौं रेडियो स्टेसन एफएम र एएमका रूपमा विकसित भएका छन् । पुगनपुग एक दर्जन टेलिभिजन हाल स्याटलाइटमा प्रसारित भइरहेका छन् ।

अनआइन पत्रकारिता पनि हामीकहाँ अभ्यस्त भएको झन्डै एक दशक बितिसक्यो । र पनि स्तरीयता, जवाफदेहिता, सामाजिक उत्तरदायित्वको भूमिका हामीकहाँ उपस्थित आमसञ्चार एवं पत्रकारिताका माध्यमहरूले धेरै थोरै मात्रामा खेलेका छन् । आखिर किन - समाजप्रति पत्रकारको ठूलो सामाजिक उत्तरदायित्व हुन्छ । समाजमा सामान्य मानिसलाई समयले जन्माउँछ । तर, विशिष्ठ मान्छेले नयाँ समय र परिवेश जन्माउँछ । विशेष गुण हुनर्ुपर्छ पत्रकारमा । अभ्यासले खारिएको हुनर्ुपर्छ ऊ । जुन संस्थाहरू पत्रकारिता प्रशिक्षणका खातिर शैक्षिक अधिकार लिएर स्थापना भएका छन्, तिनमा पत्रकारिता एवं आमसञ्चार अध्यापन गर्नका लागि अनुभवको कमी पाइन्छ । सरकारी तथा सरकारी सम्बन्धन प्राप्त थुप्रै शैक्षिक संस्थाहरूले पत्रकारिता एवं आमसञ्चारका विषयमा अध्ययन, अनुसन्धान एवं अध्यापन कार्य गराइराखेका छन् ।

हाल उपत्यकालगायत देशभरिका ५० भन्दा बढी शैक्षिक संस्थाले पाँच हजारभन्दा बढी विद्यार्थीहरूलाई कलेजस्तरमा पत्रकारिता एवं आमसञ्चार विषयमा अध्ययन गराइराखेका छन् । प्रत्येक वर्षअन्य विषयमा झैं नियमित जाँच हुने, केही आमसञ्चार गृहमा शैक्षिक भ्रमण गराउनेबाहेक थोरै शैक्षिक संस्थाहरूले मात्र तत् सम्बन्धमा विद्यार्थीलाई व्यावहारिक ज्ञान हासिल गराएको पाइन्छ । ती संस्थाको पत्रकारिता एवं आमसञ्चार गृहमा आवश्यक पहुँच नभएका कारण विद्यार्थीहरू पछि परेका छन् । विश्वविद्यालयस्तरको पत्रकारिताको तालिम एवं प्रशिक्षण थोरै कलेजहरूले मात्र गराएको पाइन्छ । यी र यस्ता विविधखाले समस्याले भोलि कस्ता पत्रकार उत्पादन हुन्छ र तिनले गर्ने पत्रकारिताले विदेशी विशिष्टकृत पत्रकारितासँग कसरी प्रतिस्पर्धी भूमिका खेल्न सक्छन् - सोचनीय विषय र प्रसंग छ । सञ्चार माध्यममा नाम आएकै भरमा वा अनुहार देखाएकै भरमा धेरै शैक्षिक संस्थाले पत्रकारिता एवं आमसञ्चारको सैद्धान्तिक ज्ञान नभएका शिक्षकहरूलाई पत्रकारिताजस्तो गहन विषयमा अध्यापन गराउन दिएको पाइन्छ ।
mय पक्कै छैनन् । र, समाचारले समाजलाई अब औषधि विज्ञानमा औषधि भरिएको सिरिन्जले बिरामीलाई निको पारेजस्तो सजिलो छैन ।