एसएलसीको भूत र मिडिया

एसएलसीलाई वर्षौंदेखि नेपालको शैक्षिक क्षेत्रमा सबैभन्दा महत्वपूर्ण तहको रुपमा अपव्याख्या गरिँदै आइएको छ । मिडियाले दिएको आइरन गेटको नाम पनि चर्चित भएको छ । नेपालको शैक्षिक व्यवस्था अनुसार एसएलसी परीक्षा १० वर्षे विद्यालय तहको अन्तिम परीक्षा हो जुन पास गरेपछि क्याम्पस पढ्न पाइन्छ । एसएलसी पास गर्दा विद्यार्थी को सरदर उमेर १५ देखि १९ वर्षसम्मको हुन्छ । तर दुर्भाग्यपूर्ण पक्ष के छ भने एसएलसी पास गरेको विद्यार्थीले स्वरोजगारको लागि कुनै व्यवहारिक शीप जानेको हुँदैन ।विद्यालयमा घुँडा धसेर सिकेको ज्ञानले उसलाई खेती गर्न आउँदैन गाडी चलाउन आउँदैन कम्प्युटर बनाउन आउँदैन फर्निचरको काम गर्न आउँदैन कस्टमर सर्भिसको काम गर्न आउँदैन । एसएलसी त केवल दशकौं अघिका शासकहरुले शिक्षित र अशिक्षितबीचको स्पष्ट विभाजन कायम गर्न सुरु गरेको एउटा डरलाग्दो प्रथा हो । एसएलसीको जुन ढंगले मिडियाले प्रचार प्रसार र बढाइचढाईं गर्दै आएको छ त्यसले यस प्रथालाई थप मलजल गरेको छ । विद्याथीमाझ एसएलसी नामको डरलाग्दो भूतको सिर्जना पनि मिडियाले गरेको हो । जसको कारण उतीर्ण हुनेको आँकडा कहिल्यै पनि सन्तोषजनक हुन सकेको छैन । विद्यालय तहको एउटा सामान्य परीक्षा जसबाट आर्थिक रुपमा न देशलाई फाइदा छ न विद्यार्थीलाई नै त्यसलाई अतिरिाजत रुपमा प्रचार प्रसार गर्नु जरुरी छ कि छैन । बहस आवश्यक छ ।

सरकारले सन् २०१५ देखि लागू गर्ने भनिएको योजनामा विद्यालय शिक्षालाई १२ कक्षा सम्म बढाएर लाने प्रस्ताव छ । विद्यालयमा के पढाइने भन्दा पनि कसरी पढाइने भन्ने कुरामा मात्र केन्द्रित भइयो भने यो योजना पनि हावादारी हुनेछ । यद्यपी हाल कायम रहेको एसएलसी कुप्रथालाई हल गर्न र विद्यार्थीको मनबाट एसएलसी भूतलाई हटाउन यो योजना सहयोगी हुने अपेक्षा गर्न सकिन्छ । तर यस योजनालाई एकातिर मिडिया आफैंले समर्थन र सुधारका लागि खबरदारी गर्दै आएका छन् भने अर्कातिर त्यही मिडियाले एसएलसीको परम्परागत धारणालाई सघाउ पुग्ने सामगि्र प्रकाशन-प्रसारण गर्दै आएका छन्।

सरकारले केही वर्ष पहिले नै एसएलसीमा बोर्ड प्रथम हुने व्यवस्था खारेज गरेको थियो । अस्वस्थ प्रतिस्पर्धालाई हटाउन गरिएको उक्त कदमको स्वागत पनि भएको थियो । तर हाल आएर एसएलसीमा अन्धाधुन्ध बोर्ड टपर घोषणा गरिदिने नयाँ निकाय देखा परेको छ त्यो हो मिडिया । एसएलसी नतिजा प्रकाशन भए लगत्तै पत्रपत्रिकाले स्कुले शिक्षक र अभिभावकको दाबीलाई हवाला दिँदै बोर्ड टपरका नाम उद्घोष गर्न थाले । यो मिडियाको अत्यन्त गैरजिम्मेवार चरित्र हो । खारेज भइसकेको व्यवस्थालाई मिडियाले सहयोग गर्नु भनेको खारेज भइसकेका राजतन्त्र पाचायत र रााणाशासन जिउँदै छ भन्नु जस्तै हो।

अर्को प्रसङ्ग यसपटक एसएलसीको परीक्षामा आएका उपलब्धिलाई पत्रिकामा छापिँदा शहरका र निजी स्कूलका विद्यार्थी नै हावी भए । समान अंक ल्याउने पोखराका जुम्ल्याहा दिदी बहिनी सेन्ट मेरिज स्कुलमा पढेका रहेछन् विशिष्ट श्रेणीमा छोरा पास हुँदा प्रथम श्रेणीमा पास हुने भक्तपुरकी महिला परीक्षा दिन चाहिँ पास गर्न मलिलो भूमि मानिने बारा पुगेकी रहिछन् । राजधानीबाट विशिष्ट श्रेणी ल्याउने तिम्ल्याहा प्राध्यापकका सुपुत्र हुन् । नागरिक दैनिकले त बोर्ड टपर हुने छात्र छात्राको नाम नै बकाइदाले घोषणा गरिदियो उनीहरुको भावी योजना सहित।

मेधावी विद्यार्थीहरुलाई मिडियामा स्थान दिने मौका हो यो । तर मिडियामा कुन स्थान दिने भन्ने कुरा चाहिँ महत्वपूर्ण हुन्छ । परीक्षाफल प्रकाशित भएको लगातार ३ दिनसम्म विशिष्ट अंक ल्याएर पास भएकाहरु मात्र फ्रन्ट पेजमा छाइरहे । फेल हुने ३६ प्रतिशत विद्यार्थी किन कहिँ अटाएनन् परीक्षा दिने शत् प्रतिशत विद्यार्थीको सपना एउटै थियो होला । तर राज्यको एउटा अवैज्ञानिक र अव्यवारिक व्यवस्थाबाट वलात्कृत भएका बाँकि ३६ प्रतिशत सपनालाई स्वतन्त्र मिडियाहरुले पनि किन लात हाने
एसएलसी शिक्षा प्रणालीको एउटा महत्वपूर्ण पाटो कहिल्यै हुन सकेन । यो केवल सामाजिक विभेद र स्टाटस सिम्बोलको परिचायकका रुपमा मात्र रह्यो । सुधारको लागि मिडिया सहयोगी र जिम्मेवार हुनै पर्छ ।

र अन्त्यमा...
एसएलसीको परीक्षाफल प्रकाशित हुनुभन्दा साताअघि एक ठूलो प्रकाशन गृहको क्यान्टिनमा भाँडा माझिरहेका सिन्धुपाल्चोकका सुमन चालिसे भेटिए । एसएलसी दिएपछि घरको कमजोर आर्थिक अवस्था उकास्ने सपना बोकेर यी १६ वर्षे ठिटो शहर पसेका रहेछन् । उनको विद्यालय जीवनलाई पढाइ र रहरले भन्दा पनि अभाव र गरिबीले थिच्यो । उनलाई एसएलसीमा पास हुने समेत झीनो मात्र आशा रहेछ । पास भए घर फर्केर गाउँकै क्याम्पस पढ्ने नभए शहरमा मजदुरीलाई निरन्तरता दिने उनको स्पष्ट योजना थियो । अहिलेको परीक्षामा विशिष्ट श्रेणी ल्याएर प्लस टु पास पछि विदेश गएर भाँडा माझ्ने या नेपालमै भनेजस्तो विषय पढेर डाक्टर इन्जिनियर र न्युरो सर्जन हुनेहरु भन्दा सुमन चालीसे सत्र्चार माध्यमका लागि महत्वपूर्ण हुनु पर्ने हैन र?- कमलकुमार